Door Suzanne Clothier
Vertaling door Jan Tholhuijsen
Een bevriende trainster vroeg me: ”Gebruik je traktaties wanneer je werkt met een hond die gespannen, angstig, reactief is of op een andere manier problemen heeft, of gebruik je sociale contacten (stemgeluid, aanraken etc.) als beloning? Ik ben er zeker van dat “hangt ervan af” een belangrijk onderdeel van het antwoord zal zijn. Maar wat gebruik je het meest? “
Ik moest lachen. ”Het hangt ervan af” is de sticker op mijn bumper, die er heel mijn leven op zal blijven zitten. Het hangt vooral af van de vraag wat de hond laat zien, wat voor hem op dat moment belangrijk is. Maar hoe kom je daar achter?
Om te beginnen gaan we terug naar wat ik noem de Allereerste Elementaire Vraag: “Hallo?” Door te beginnen bij het meest elementaire begin van iedere relatie, vraag ik het dier of hij met me wil praten. Antwoorden variëren van JA, “misschien”, NEE, “ga weg, je maakt me bang” tot “ga weg of ik bijt je” en alle variaties daar tussen.
Wat doe je, vroeg men mij, na die eerste vraag? Dat hangt heel sterk van het antwoord af. Laten wij ons ten behoeve van dit artikel concentreren op normale honden die niet ontzettend bang, geïrriteerd, boos, of gefrustreerd zijn en die niet asociaal zijn of totaal geen belangstelling voor MIJ hebben. Laten we aannemen dat de hond zegt: ”Okay, ik wil wel een gesprek met je voeren”.
Meestal gebruik ik een sterke combinatie van zaken die voor de hond zeer waardevol zijn, te weten traktaties en altijd echte betrokkenheid: sociale interactie. Deze is gebaseerd op oogcontact, lichaamstaal, stem, ademhaling, energie, beweging en aanraking. De specifieke combinatie die ik maak is toegesneden op de individuele hond. Mijn gedrag wordt aangestuurd door het gedrag van de hond.
Lang voordat ik met de hond aan iets speciaals werk, heb ik bedacht wat hij belangrijk en waardevol vindt. Ik heb gezien hoe sociaal hij de ruimte gebruikt en wat hij doet als reactie op mij. Op mijn lichaamstaal, oogcontact, bewegingen en mijn stem. Ik heb ook gezien hoe zijn reactie is op beschikbare traktaties (of speeltjes). Op die manier heb ik een startpunt, van waaruit ik met hem ga werken. Dat alles gebeurt overigens tamelijk snel en verandert van moment tot moment.
Onafhankelijk van de specifieke combinatie wordt een ding voor de hond snel duidelijk: Ik ben er werkelijk voor hem, alert naar hem toe. Ik pas mijn gedrag aan, afhankelijk van wat hij doet. Dit is waardevol voor elk sociaal dier. Dit inzicht dat je het middelpunt bent van de volledige aandacht en belangstelling van de ander. De combinatie wordt aangepast zo snel als menselijkerwijs mogelijk is, om het voor de hond op ieder moment doeltreffend te houden.
Hoeveel het sociale samenspel betekent hangt af van de individuele hond en van de relatie. Het samenspel zelf kan waardevoller zijn dan enig andere niet sociale beloning. Het zal niet veel uitmaken wanneer een vreemdeling tegen je zegt hoe geweldig je bent, maar wel, als hij terwijl hij dat tegen je zegt, duizend euro aan je geeft. Maar wanneer iemand die veel voor je betekent, tegen je zegt hoe geweldig je bent, zal dat veel meer voor je betekenen dan welke geldelijke beloning ook.
Daarnaast zijn er dingen die je zo moeilijk, angstaanjagend of onprettig vindt, dat alleen de lofprijzingen en aanmoedigingen van een dierbare vriend niet voldoende zijn. De balans kan alleen naar de andere kant doorslaan door veel sterkere aanmoedigingen. Een vertrouwde vriend die je ook nog eens duizend euro geeft, doet je waarschijnlijk besluiten om die vervelende dingen toch te doen.
Ik denk dat de specifieke kracht van het sociaal samenspel door trainers sterk onderschat wordt. Honden vertellen me dat ik daarin gelijk heb. Ik heb dikwijls dezelfde traktaties als de trainer. Wat ik daarnaast aanbied, wat de hond zo ongelooflijk waardevol vindt, is het sociaal samenspel. Ik zorg daarbij voor een hoge mate van samenhang en overeenstemming. Alles in mij zegt oprecht tegen de hond dat ik een binding met hem wil aangaan.
Het vinden van de geschikte balans voor iedere hond hangt met name af van het feit of je ervan bewust bent, dat er een evenwicht bestaat tussen sociale en niet-sociale bekrachtigers. In mijn ervaring zijn veel trainers zich niet bewust van dit model of hebben er slechts een rudimentair begrip van.
Trainers moeten ook begrijpen dat dit een breekbare balans is en dat hij sterk door omstandigheden en de specifieke situatie bepaald wordt. De balans kan gemakkelijk verschuiven en doet dat ook aanhoudend. Hij kan grondig verschillen in verschillende situaties. Ervan uitgaan dat je bij voorbaat weet wat de hond waardevol vindt, kan leiden tot vergissingen. Vraag aan de hond wat hij op dat moment belangrijk vindt.
De trainer moet in staat zijn om werkelijk “aanwezig te zijn” en zich op zijn heel eigen manier willen inzetten. Honden doen het niet voor minder dan voor een echte overeenkomst. Samenhang, harmonie en continuïteit telt voor de hond, net zoals voor mensen. Je moet op een rijtje zetten wat je van plan bent vanuit je lichaam/geest/ziel de hond, door middel van de binding met jou, aan te bieden. Onverenigbare, losse of onsamenhangende voornemens of daden doen ieder intelligent schepsel twijfelen aan de waarde van interactie met jou. De relatie en de sociale interactie moeten waardevol zijn voor de hond. Mensen denken graag dat het automatisch het geval is, maar dat is niet altijd zo! In sommige gevallen is het sociale aspect heel belangrijk, in andere gevallen nauwelijks. Vat het niet persoonlijk op, maar neem het wel serieus wanneer een hond zegt dat sociale interactie of relaties op dat moment voor hem niet belangrijk zijn.
In geval van vrees of angst moeten trainers begrijpen dat vertrouwen/respect/relaties die gevoelens niet kunnen veranderen. Als het wel zo zou zijn, zoals sommige trainers denken, dan zou niemand van ons meer bang zijn van slangen of spinnen, wanneer een vertrouwde en geliefde vriend ons liet zien hoe geweldig slangen en spinnen zijn! Respecteer de vrees/angst als losstaand van de relatie. Begrijp dat de relatie een belangrijke ondersteuning kan zijn, maar niet boven vrees of angst uitstijgt om die “uit te wissen”. Ik word altijd erg bedroefd van mensen die in een situatie waarin de hond zich verre van veilig voelt, zeggen: “Wanneer hij me maar meer zou vertrouwen, dan zou hij weten dat hij veilig was”. Veiligheid is een diepgaande persoonlijke inschatting.
Begrijp dat sociale wisselwerking bij veel honden een geweldige en soms onaangename, onplezierige spanning op kan leveren. Dus moet het met zorg en respect voor datgene wat de hond ons vertelt, gebruikt worden. Een eenvoudige vergelijking: je zit ergens over in en een vriend die het goed bedoeld zegt tegen je: “Het is in orde, ik ben hier voor jou, je kunt dit doen, het komt allemaal goed, hier neem een koekje, je doet het geweldig, we gaan zo door… blah. blah, blah”. Als maar door, tot je het uit wilt schreeuwen, omdat dat soort contact met je vriend op dat moment juist je stress vergroot. Het helpt je op geen enkele manier, hoe goed de bedoelingen van je vriend ook zijn. Net zoals mensen hebben honden verschillende opvattingen over wat ze ondersteunend vinden. Sommige vinden een kalme stroom informatie heel geruststellend en nuttig. Anderen vinden de kans (geestelijk, emotioneel en/of fysiek) om na te denken en de dingen te verwerken veel gemakkelijker om mee om te gaan. Men moet daadwerkelijk aan de hond vragen wat hij wil en het dan doen, wat jouw eigen voorkeur of stijl ook mag zijn: Terwijl jij heel veel ondersteuning wil, wil hij dat niet; terwijl jij alleen gelaten wilt worden, wil hij dat juist niet. Vraag het aan de hond!
Ik gebruik voedsel traktaties om te onderstrepen “Wat doe je het ontzettend goed! “en om een goede evenwichtige balans te scheppen door middel van innerlijke en uiterlijke bekrachtigingen. Wanneer er een beschadigde of helemaal geen relatie is (waarmee ik te maken heb, wanneer ik in een cursus met een onbekende hond werk) heeft voedsel vanzelfsprekend een veel groter gewicht. Het dient om mij voor de hond interessanter te maken. Maar zelfs voor onbekende honden ben ik er helemaal, zo goed als in mijn vermogen ligt.
De waarachtigheid van iemand die probeert een verbinding met hem aan te gaan. Probeert heel goed te luisteren en een directe terugkoppeling te geven. Voorzover dat althans op dat moment mogelijk is, ontgaat geen enkel sociaal wezen. Het wordt begrepen en gewaardeerd. Het allerbeste, het machtige geschenk van je aandacht en concentratie kun je altijd geven: de oprechte verbinding tussen ons diepste zelf en het diepste wezen van het dier.
